- Vereniging Dorpsbelangen Egmond Parel aan Zee
- info@deparelaanzee.nl
Vuurtoren J.C.J. van Speijk
Hospice Egmond
4 december 2020
Het Vissers Monument
11 november 2018
De cultuur en historie van Egmond aan Zee vinden wij als Parel belangrijk. Bestuurslid Gerjan Zwaan zet zich daar graag voor in!
Foto 1: vuurtoren J.C.J. van Speijk met het dorp en de huidige Sint Agnes kerk op de achtergrond (Andrea Rijtema). Foto 2: Detail op de dorpsplattegrond 'Egmont op Zee' met de oude Sint Agnes kerk nog in volle glorie. Foto's 3 en 4: etsen van de zwaar beschadigde Sint Agnes kerk na de storm van 1741.
De Sint Agnes kerk
In Egmond aan Zee stond vanaf de Middeleeuwen de trotse vierkante toren van de Sint Agnes-kerk. Deze torende hoog boven dorp en duinen uit en was daardoor een baken voor de scheepvaart. In het jaar 1741 stortte de toren tijdens een zware storm in zee. Op het hoge noordelijke duin stonden twee vuurboeten om de vissers in de avond de weg naar huis te wijzen. De twee steenkoolvuren werden tot in het begin van de negentiende eeuw gestookt op de Vureboetsduin.
De scheepvaart naar het hart van Nederland ging tot 1870 door het Marsdiep en de Zuiderzee. De vaarroute vanaf Egmond naar Den Helder was uiterst gevaarlijk door de vele zandbanken, de sterke stroming en de gebrekkige bebakening. De stranding van het marineschip de Wassenaar ten noorden van Egmond in 1827, waarbij drieentwintig marinemannen verdronken was de aanleiding voor het instellen van een loodsdienst en het verbeteren van de bebakening.
Twee nieuwe vuurtorens
In 1833 werd eerst de Zuidertoren gebouwd op het Torensduin achter het dorp. In 1834 de Noordertoren, hier voor u aan zee. Zij werden voorzien van olielampen met een lenzenstelsel, zogenaamde 'Fresnellichten'. De beide torens vormden een 'lichtenlijn' waarop de zeeman zich kon orienteren. In het verlengde van de lichtenlijn lag een boei, het begin van de loodsroute naar Den Helder.
Van Speijkmonument
De noordertoren werd in 1834 uitgekozen als monument ter nagedachtenis aan luitenant-ter-zee Jan C. J. van Speijk (1805 - 1831), die liever de lucht in vloog dan zijn schip over te geven aan de Belgische vijand. Hij ontstak de voorraad kruit aan boord van bet schip op 5 februari 1831. Behalve Van Speijk vonden ook 25 andere bemanningsleden en een aantal Belgen de dood bij de ontploffing.
De onderbouw, ontworpen door Jan David Zocher, is opgetrokken uit natuursteen en werd in 1841 voltooid. Met als altaarstuk de onverschrokken Nederlandsche Leeuw, ter versterking van ons geschonden nationaal bewustzijn.
Gedaanteveranderingen
In de loop van de tijd is de Van Speijk enkele malen aangepast aan de nieuwe eisen van kustnavigatie.
- In 1873 werden vier ijzeren schermen aan de boventoren bevestigd ter verbetering van haar functie als dagmerk.
- In 1876 kwam het Noordzeekanaal gereed en werd de scheepvaartroute langs Egmond minder belangrijk. Om verwarring met de IJmuider torens te voorkomen werden de Egmondse olielampen voorzien van rood glas. Het Zuidertorenlicht is later gedoofd en de toren in 1915 gesloopt.
Foto's 5 t/m 8: de vuurtoren J.C.J. van Speijk door de jaren heen.
Semafoor
In 1922 kreeg de Van Speijk een nieuw lichthuis met elektrische lampen. Met een glazen koepel ten behoeve van een nieuwe vervoersvorm, de luchtvaart. De sierlijke omloop werd vervangen door een betonnen constructie. Er werd aan de noordwestkant een strook rood glas aangebracht om schepen te waarschuwen voor de Pettemer Gronden.
De kustwacht verhuisde van de toren naar een seinpost op het duin, de semafoor. Onderin een houten betimmering met slaapplaatsen voor de kustwacht. In 1949 werd de seinpost verbouwd tot een huisje, dat tot 1968 als 'kustwacht' heeft dienstgedaan. De scheepvaartroute kwam steeds verder van de kust te liggen, waardoor het huisje op bet duin niet meer voldeed.
In Memoriam Kees Zwart (1936-2014)
Kees Zwart was veertig jaar in dienst van de KNRM, waarvan ruim twee decennia actief op de reddingsboot. Naast zijn werk was hij jarenlang bestuurslid van de Parel aan Zee, nauw betrokken bij de bouw en onderhoud van de Pinck en mede verantwoordelijk voor de uitgave van het Derreper Woordenboek. Met het overlijden van Kees Zwart is er een stuk Egmondse reddersglorie heengegaan.
Ten slotte
Eigenlijk waren de vuurtoren en de kustwacht door nautische innovaties al overbodig geworden. Toch werd in 1967 op aandringen van torenwachter Jaap de Jong besloten bovenin de toren een overdekte wachtpost te maken. In 1990 werd de kustwachtpost Egmond aan Zee officieel opgeheven.
De toren is nog steeds een lichtbaken voor de scheepvaart en wordt gebruikt bij oefeningen en reddingsacties van de KNRM. In de zomer beperkt opengesteld voor bet publiek. Mooi opgeknapt in de periode van juni 2018 tot oktober 2019, is de toren voor ons dorp en ons land een indrukwekkend monument van ons maritiem verleden.
Foto's 9 en 10: de vuurtorenlampen. Foto 11: Kees Zwart. Foto 12: vuurtoren in de steigers (Andrea Rijtema). Foto 13: vuurtoren na restauratie (Gerjan Zwaan). Bronnen: Historisch beeldmateriaal: Regionaal Archief Alkmaar, Geestgronden 2009 en KNRM 2018.
